Sẹo rỗ cũng khá phổ biến ở người châu Á. Đặc điểm dị biệt đẵn của da người châu Á so với các nhóm người khác là màu da. Theo phân loại type da theo Fitzpatrick, người châu Á thường được xếp vào nhóm IV - VI. Nhóm type da này thường có khuynh hướng tăng sắc tố sau viêm vì bệnh lý hay can thiệp thủ thuật trên da.
Các phương pháp điều trị sẹo rỗ ở người châu Á cũng na ná như ở các nước ở các châu lục khác, tuy nhiên có vài điểm cần lưu ý. Với xu hướng dễ bị tăng sắc tố sau viêm kéo dài, bệnh nhân sẹo rỗ châu Á nên được chuẩn bị da trước với một số chất làm sáng da, nhằm làm giảm nguy cơ tăng sắc tố sau viêm. Một số chất để làm sáng da trước thủ thuật có thể được chọn lựa như:
Hydroquinone (2 - 4%) hạp để chuẩn bị da trước khi peel (lột da) hoặc laser bóc tách vi điểm đối với các sẹo rỗ có tăng sắc tố.
Retinoids được chọn lựa đối với da bị sẹo rỗ do mụn trứng cá.
Glycolid acid là chọn lựa ăn nhập để chuẩn bị da trước điều trị peel sẹo rỗ mà có phối hợp với một vài nếp nhăn nhỏ ở người hơi có tuổi.
Peel (lột da bằng hóa chất)
Việc chuẩn bị da với các chất làm sáng da này được tiến hành trước khi thực hành thủ thuật điều trị sẹo rỗ khoảng 2 - 4 tuần. Retinoids nên được ngưng 4 - 7 ngày trước khi peel và bắt đầu lại sau 4 - 5 ngày.
Việc chọn lọc phương pháp điều trị sẹo rỗ ở người châu Á sao cho hiệu quả với ít tác dụng phụ cần dựa trên những nghiên cứu từ chủng tộc này.
Đối với peel (lột da bằng hóa chất), một nghiên cứu phân tích tổng hợp các nghiên cứu có từ trước về lột da bằng hóa chất trong điều trị sẹo rỗ ở người châu Á bởi Evangeline và cs (2012). Nghiên cứu tổng hợp này cho thấy, hóa chất thường được dùng là TCA với nồng độ từ 35 - 100% trơ khấc hoặc phối hợp. Nồng độ thấp hiệu quả đối với sẹo đáy vuông và sẹo đáy tròn. Glycolic acid cũng được đánh giá có hiệu quả khi phối hợp với các thủ thuật tái hiện da, tuy nhiên cần thêm bằng cớ về độ hiệu quả và an toàn. Phenol, với nhiều tác dụng phụ được ghi nhận cũng như kém hiệu quả so với laser tái tạo, nên ít được khuyến cáo lựa chọn trong điều trị sẹo rỗ.
Đối với dermabrasion (mài mòn da), cũng có một số nghiên cứu thực hiện trên người châu Á. Một nghiên cứu năm 2000 ở Ấn Độ về dùng mài mòn da trên một số bệnh da, cốt yếu là sẹo mụn, kết quả cho thấy có 37,5% bệnh nhân cải thiện hơn 60% bề mặt sẹo, 41,7% bệnh nhân cải thiện 35 - 60% bề mặt sẹo và 20% bệnh nhân cải thiện dưới 35% bề mặt sẹo. Trong đó, chủ yếu là cải thiện sẹo nông, còn những sẹo sâu như sẹo đáy nhọn hầu như cải thiện rất ít. Một số tác dụng phụ được ghi nhận, đốn là hồng ban cũng như các rối mù màu tố kéo dài. Giảm sắc tố được ghi nhận nhiều hơn, do mài mòn da làm mất đi các tế bào sắc tố, tuy nhiên tình trạng này sẽ bình phục từ từ sau 3 - 9 tháng. Tăng sắc tố sau viêm cũng được ghi nhận ở 1/4 trường hợp, kéo dài 3 - 6 tháng. Do đó, tuy khá hiệu quả song mài mòn da nên được cân nhắc thận trọng trong điều trị sẹo rỗ ở người châu Á.
na ná, khá nhiều nghiên cứu về lăn kim trong điều trị sẹo rỗ. Một nghiên cứu ở Ấn Độ năm 2014 của Sunil Dogra và cs trên 36 bệnh nhân sẹo rỗ do mụn trứng cá được điều trị với lăn kim. Kết quả khá tốt với cải thiện 50 - 75% bề mặt sẹo ở hồ hết các bệnh nhân. Một nghiên cứu khác cũng năm 2014, tiến hành lăn kim điều trị sẹo rỗ trên 60 bệnh nhân cả 6 type da I - VI được chia đều cho 3 nhóm. Hiệu quả cải thiện sẹo được ghi nhận tương đương ở cả 3 nhóm, với giảm làng nhàng 31% ở các trục của sẹo sau 3 đợt lăn kim. Về tác dụng phụ, hồng ban sau điều trị được ghi nhận nhiều hơn ở nhóm type da I - II Fitzpatrick, tuy nhiên hết thảy đều biến mất sau 24 - 48 giờ. Không có trường hợp tăng hay giảm sắc tố sau viêm nào được ghi nhận ở cả 3 nhóm. Qua 2 nghiên cứu trên, cũng như một số nghiên cứu khác cho thấy lăn kim được xem là một phương pháp điều trị sẹo rỗ đơn giản, lấn chiếm tối thiểu, thời kì hồi phục nhanh cũng như ít tác dụng tăng sắc tố sau viêm hơn so với các thủ thuật khác trong điều trị sẹo rỗ.
Laser CO
2
fractional cũng cho hiệu quả và dung nạp tốt trong điều trị sẹo ở người châu Á
Laser bóc tách bao gồm có laser CO
2
và Erbium YAG là tiêu chuẩn vàng trong tái hiện bề mặt với hiệu quả đạt khoảng 25 - 90% trong điều trị sẹo. Tuy nhiên khi sử dụng trên cơ địa làn da tối màu, biến chứng tăng sắc tố sau viêm có thể gặp ở khoảng 70 - 80% bệnh nhân và có thể kéo dài đến 9 tháng. Hồng ban sau laser có thể kéo dài vài tuần đến vài tháng. Trong khi đó, giảm sắc tố sau viêm có thể tiến triển và tồn tại vĩnh viễn.
Nghiên cứu của tác giả Yong - Kwang và Kwok, năm 2008 cho thấy hiệu quả cải thiện sẹo rỗ nhẹ đến nhàng nhàng sau 2 đợt điều trị cách nhau 1 tháng bằng laser Erbium YAG năng lượng thấp mà không để lại biến chứng tăng hay giảm sắc tố sau viêm. Laser Erbium YAG ít gây thương tổn nhiệt mô xung quanh hơn nên thời kì phục hồi nhanh hơn, tái tạo thượng bì nhanh hơn và ít gây tăng sắc tố sau viêm hơn laser CO
2
.
Laser CO
2
fractional cũng cho hiệu quả và dung nạp tốt trong điều trị sẹo ở người châu Á. Khoảng 85% bệnh nhân thấy cải thiện bề mặt sẹo 25 - 50% trong vòng 6 tháng sau 3 đợt điều trị. Trong một số nghiên cứu của các tác giả người Thái Lan đăng trên tạp chí về da liễu
JAAD
(Journal of the American Academy of Dermatology, Mỹ)vào năm 2010 cho thấy tỉ lệ tăng sắc tố sau viêm ở đối tượng người châu Á sau laser CO
2
fractional có thể lên đến 92% tại 1 thời điểm và còn lại 51% sau toàn đợt điều trị.
Hiện tượng tăng sắc tố có thể là đáp ứng sinh vật học của tế bào keratinocyte và melanocyte với đáp ứng viêm trong quá trình lành thương. mức độ tăng sắc tố phụ thuộc vào chừng độ thương tổn nhiệt khi điều trị bằng laser. Để hạn chế thương tổn nhiệt, một nghiên cứu dùng laser CO
2
fractional điều trị sẹo trên người Châu Á với mật độ thấp (49 MTZ/cm
2
) và năng lượng cao trong mỗi MTZ (75 - 105 mJ/MTZ) làm giảm thời gian tồn tại hồng ban sau laser xuống còn 5 - 7 ngày. Tăng sắc tố sau viêm có thể cải thiện bằng các thuốc thoa như hydroquinone 4%.
Laser không bóc tách (Nd:YAG 1320 nm hoặc 1064 nm, diode 1450nm) kết hợp với IPL và RF cũng hiệu quả trong điều trị sẹo, giúp giảm thời gian nghỉ dưỡng, giảm tác dụng phụ tăng sắc tố sau viêm tuy nhiên hiệu quả không cao bằng các phương pháp bóc tách.
RF lưỡng cực vi điểm tác động ít lên bề mặt thượng bì mà chỉ tác động nhiệt lên lớp bì và tái hiện, tân sinh collagen nên giảm thiểu được tình trạng tăng sắc tố sau viêm đặc biệt là trên làn da châu Á. Theo nghiên cứu của các tác giả Trung Quốc năm 2015 cho thấy RF fractional có hiệu quả đáng kể đối với sẹo mụn và chỉ có 4,4% bệnh nhân tăng sắc tố sau viêm.
Phương pháp tốt nhất để ngăn sẹo là điều trị mụn trứng cá sớm
Có khá nhiều nghiên cứu điều trị sẹo rỗ bằng phương pháp giải phẫu đã được tiến hành ở người Châu Á, có thể là tiến hành trơ thổ địa hoặc đồng thời với các phương pháp điều trị sẹo rỗ khác để cải thiện hiệu quả điều trị. Một nghiên cứu lâm sàng năm 2012 tại Iran do tác giả Al-Dhalimi MA thực hành trên 34 bệnh nhân cho thấy tất tật đều có cải thiện thang điểm sẹo, giảm bậc chừng độ từ sẹo nặng - trung bình đến nhẹ và quơ bệnh nhân đều ưng với điều trị này. Nghiên cứu cho thấy cắt đáy sẹo là phương pháp tương đối đơn giản, rẻ tiền, dễ hài lòng mà vẫn hiệu quả trong điều trị sẹo đáy tròn.
Nghiên cứu của tác giả Kang và cs năm 2009 cho thấy phối hợp 3 phương pháp peeling, laser fractional và cắt đáy sẹo cho thấy cải thiện mức độ sẹo nhàng nhàng 55,3%; không có biến chứng nào đáng kể tại vùng điều trị.
Năm 2014, tác giả Gadkari R. và cs đã tiến hành nghiên cứu split-face so sánh hiệu quả giữa phối hợp cắt đáy sẹo - cryoroller và cắt đáy sẹo - dermaroller cho thấy phối hợp cắt đáy sẹo - cryoroller ưu thế hơn trong cải thiện mức độ sẹo (57% so với 40%), các tác dụng phụ tại chỗ đều thoáng qua. Nghiên cứu này mở ra hướng đi mới trong việc áp dụng thêm các phương pháp khác kết hợp với cắt đáy sẹo trong trị liệu.
Ngoài ra, nghiên cứu của Anupama YG và cs năm 2016 và nghiên cứu mới đây của Mohammad Ali Nilforoushzadeh và cs năm 2017 so sánh Laser CO
2
đơn trị liệu hoặc kết hợp với cắt đáy sẹo cho thấy kết hợp trị liệu đều cho kết quả cải thiện sẹo ưu thế hơn ở nhóm cắt đáy sẹo - Laser CO
2
so với nhóm chỉ điều trị Laser CO
2
trơ tráo. Hồng ban sau trị liệu xuất hiện ở cả 2 nhóm. Ở nhóm phối hợp trị liệu có xuất hiện bầm máu và tăng sắc tố sau viêm, tuy thế không có tác dụng phụ nào kéo dài quá 6 tháng.
Nghiên cứu của Balighi K. và cs năm 2008 so sánh giữa cắt đáy sẹo lẻ loi và cắt đáy sẹo kèm cấy chỉ tan plain catgut dưới da như một loại chất làm đầy (filler) cho thấy cắt đáy sẹo là phương pháp an toàn trong điều trị sẹo đáy tròn, và cấy thêm chỉ tan dưới da không làm cải thiện hiệu quả điều trị sẹo. Không chỉ vậy, nghiên cứu của Nilforoushzadeh M và cs năm 2015 đặt ra vấn đề thay thế kim 18 - 20G hoặc kim Nokor bằng Canula cùng kích cỡ cho thấy hiệu quả cải thiện sẹo mụn 50% sau 2 đợt điều trị, so với các nghiên cứu khác chỉ từ 30 - 40%, đồng thời cải thiện những tác dụng phụ tại chỗ so với dùng kim như mảng xuất huyết, sưng nề và hồng ban.
Cho đến hiện nay, các nghiên cứu về kỹ thuật loại bỏ sẹo bằng kềm trên bệnh nhân châu Á nói riêng vẫn còn khá ít oi. Năm 2015, tác giả Faghihi G và cs đã tiến hành nghiên cứu so sánh ngẫu nhiên split-face giữa 2 nhóm bệnh nhân sẹo teo do mụn trứng cá. Một nhóm điều trị Laser CO
2
đơn thuần và nhóm còn lại kết hợp Laser CO
2
và loại bỏ sẹo bằng kềm. Kết quả cho thấy nhóm kết hợp trị liệu cho thấy cải thiện tình trạng sẹo sau 4 tháng và tác dụng phụ của 2 nhóm là tương đương nhau.
Nghiên cứu về dùng chất làm đầy trong điều trị sẹo mụn khá phổ quát trên đối tượng bệnh nhân da trắng, tuy thế vẫn còn khá ít ỏi trên nhóm bệnh nhân châu Á. Nghiên cứu năm 2013 của Halachmi S và cs cho thấy dùng Hyaluronic acid dạng gel độ nhớt thấp, tiêm vi điểm vào lớp bì nông và bì giữa cải thiện sẹo lập tức ở tất các sang thương. Tác dụng phụ gần như chơi đáng kể, chỉ có xuất huyết điểm thoáng qua tại chỗ tiêm và phần đông bệnh nhân đều dung nạp tốt. Nghiên cứu của Sage RJ năm 2011 trên 10 bệnh nhân type da từ II-V so sánh split-face giữa điều trị bằng cắt đáy sẹo và chất làm đầy từ collagen lợn cho thấy bệnh nhân đánh giá cắt đáy sẹo tốt hơn so với chất làm đầy collagen lợn.
Lời khuyên của thầy thuốc
hiện giờ có rất nhiều phương pháp điều trị sẹo rỗ, mỗi phương pháp có một vai trò khác nhau. Nhiều loại sẹo có thể thấy trên cùng một bệnh nhân nên cần điều trị kết hợp để đạt hiệu quả tốt nhất. Không có phương pháp nào hiện thời có thể cải thiện hoàn toàn sẹo rỗ. Phương pháp tốt nhất để ngăn sẹo là điều trị mụn trứng cá sớm để giảm tối thiểu sự lan rộng và thời gian viêm nhiễm.
TS.BS. LÊ THÁI VÂN THANH